Thí nghiệm tâm lý ghê rợn nhất lịch sử

Thế gii đã tri qua nhng điu như thế này.
VN thì ... cũng không phi ngoi l. Cái mà chúng ta hay gi là vô cm chc cũng mt kiu này.
Hoc là cái gi là “đúng quy trình...
“ông đưa đến kết lun: dưới sc ép ca mnh lnh ca nhng người có quyn, khi t cho rng bn thân không phi chu trách nhim thì con người có th gây ra nhng hành đng đc ác, gây tn thương đến người khác dù biết rng chúng trái vi nim tin và đo đc.
“k được mnh danh là Tên đ t ca châu Âu, không thù ghét người Do Thái. Hn cho rng nhng ti ác ghê rn đã gây ra đơn gin là làm tt công vic ca mình theo s đng tình ca cp trên, nhà nước, xã hi và pháp lut Đc quc xã”.
Câu kết là Chúng ta đu là nhng con ri và có l nhìn ra được si dây là bước đu tiên đ đi đến t do Cám ơn đo din phim Experimenter.
Trong lch s nghiên cu khoa hc ca loài người, đc bit trong lĩnh vc tâm lý, không thiếu nhng cuc thí nghim gây tranh cãi v tính đo đc như Thí nghim nhà tù Stanford năm 1971 hay Thí nghim quái vt (1939). Khét tiếng nht trong s này phi k đến Thí nghim Milgram v s tuân th mnh lnh mt cách mù quáng và bn cht ca cái ác.
Được thc hin vào tháng 7.1961, cuc thí nghim này mt ln na tr thành đ tài tranh lun sôi ni trên các din đàn khi b phim Experimenter (tm dch: Người thí nghim) v cuc đi Giáo sư Stanley Milgram (1933 -1984) được công chiếu hi cui tun và nhn vô s li khen ngi.
Giáo viên, hc sinh và đin git
Năm 1961, Giáo sư Milgram đang là mt trong nhng nhà tâm lý hc hàng đu ca M làm vic ti Đi hc Yale. Ông cùng các cng s đăng qung cáo tuyn người tham gia mt cuc thí nghim v tác đng ca hình pht đi vi vic hc vi giá 4 USD/gi. Tng cng 40 người tham gia mà không h biết rng mình sp bước vào mt tri nghim kinh hoàng.
Theo mô t trên chuyên san Journal of Abnormal and Social Psychology, người tham gia đóng vai giáo viên s đt câu hi cho hc sinh. C hai ngi 2 phòng khác nhau và ch liên lc qua b đàm. Giáo viên ln lượt đt câu hi và mi ln hc sinh tr li sai, giáo viên s được người giám sát thí nghim yêu cu nhn nút gây git đin đ trng pht hc sinh vi cường đ ln dn, ti đa là 450 volt. Dĩ nhiên, giáo viên không h biết rng chng có ai b đin git c và hc sinh là người trong nhóm ca Milgram, gi v kêu la đau đn hoc đp vào tường van xin dng thí nghim.
Trong sut thí nghim, các giáo viên t ra không thoi mái và vô cùng lo lng. Có người liên tc qut m hôi trán, người thì gng cười to mt cách gượng go hoc khóc lóc hi thăm tình trng ca hc viên. Tuy nhiên, không có ai t ý mun ngng li trước mc 135 volt. Khi đến gn mc 300 volt, mt s người xin dng thí nghim và tr li tin. Tuy nhiên khi được người giám sát đc thúc và trn an rng s không phi chu trách nhim gì nếu có bt trc thì h li tiếp tc nhn nút bt chp nhng tiếng gào thét t phòng bên kia.
Kết qu cui cùng là ch có 14 trong s 40 giáo viên kiên quyết dng thí nghim trước mc ti đa 450 volt, tc có đến 65% s người tham gia đi đến tn cùng. Trong khi đó, theo Journal of Abnormal and Social Psychology, trước khi thc hiên thí nghim, Giáo sư Milgram đã thăm dò th ý kiến ca nhiu sinh viên năm cui khoa tâm lý cũng như các đng nghip và ai cũng cho rng s có rt ít người chu nhn nút t sau mc 300 volt. Trong nhiu năm sau, Milgram cũng như mt s chuyên gia khác tiến hành hàng trăm thí nghim tương t và kết qu là chưa đến phân na s người tham gia quyết đnh b cuc. T đó, ông đưa đến kết lun dưới sc ép ca mnh lnh ca nhng người có quyn, khi t cho rng bn thân không phi chu trách nhim thì con người có th gây ra nhng hành đng đc ác, gây tn thương đến người khác dù biết rng chúng trái vi nim tin và đo đc.
Sut my chc năm qua, Thí nghim Milgram hng chu vô s ch trích là phi đo đc, vô nhân tính khi la người tham gia tri qua nhng chn đng tâm lý nng n. Nhiu t chc người Do Thái thì lên án d di vic Giáo sư Milgram cho rng thí nghim ca ông có th gii thích cho hành đng ca đi đa s binh lính và quan chc Đc quc xã trong Thế chiến 2. Đáp li, nhng người ng h ch ra rng không ai trong s nhng người tham gia thí nghim gp phi hu qu lâu dài nào v tâm lý và rng dư lun không chu chp nhn s tht v mng ti trong mi con người. Đến nay, thí nghim này vn thường xuyên được ging dy ti nhiu trường đi hc danh tiếng trên thế gii, còn Giáo sư Milgram đng th 46 trong danh sách 100 nhà tâm lý hc xut sc nht thế k 20 ca chuyên san Review of General Psychology.
Cuc tra tn kinh hoàng
T năm 1992 đến năm 2004, ti M xy ra mt lot v la đo mà mt s chuyên gia cho rng là bng chng hùng hn nht cho kết lun ca Giáo sư Milgram. Theo CNN, mt k nc danh đã gi đin ti hàng chc nhà hàng thc ăn nhanh trên khp nước M t xưng là cnh sát và yêu cu h tr điu tra v mt v ăn cp. K này mô t mt nghi phm, thường là n, đang có mt trong quán, chng hn như nhân viên hoc khách hàng, ri yêu cu qun lý nhà hàng lc soát bng cách lt đ, đánh đp nn nhân. Có ít nht hơn 10 trường hp người nghe tuân th mi ch dn ca cnh sát.
Trong đó, nghiêm trng nht là v xy ra ngày 9.4.2004 ti mt ca hàng McDonalds th trn Mount Washington, bang Kentucky. AP dn h sơ ca tòa án cho hay ca hàng trưởng Donna Summers nhn đin thoi ca mt k t xưng là thanh tra Scott nói trong nhà hàng có mt nghi phm ăn cp. Scott mô t nghi phm là n, dáng thanh mnh và tóc đen ri nh Summers “x lý giúp vì s cnh sát thiếu nhân lc đ gii quyết mt v nh như vy. Thế là Summers gi bn trai là Walter Nix Jr. đến và khng chế giam cô Louise Ogborn, mt nhân viên nhà hàng va tròn 18 tui, trong nhà kho.
Sut nhiu gi đng h, Summers và Nix Jr. làm theo mi yêu cu qua đin thoi ca thanh tra Scott và gây ra nhng hành đng khó tưởng tượng đ tìm bng chng và buc nghi phm thú nhn như đánh đp, lt trung, dùng tay và d vt xâm phm cơ th Ogborn, thm chí ép nn nhân quan h tình dc bng ming vi Nix Jr.
Cũng trong sut quãng thi gian đó, Ogborn tin rng mình đang b điu tra tht nên không dám my may phn kháng. Cui cùng, Nix Jr. chu hết ni và b đi. Theo t The Courier-Journal, ông này đã gi đin cho bn và nói: Tôi đã làm mt vic vô cùng xu xa. Sau đó, Summers yêu cu mt nhân viên khác thế ch Nix Jr. nhưng b t chi. Đến lúc này, Summers mi bt đu cht vn thanh tra Scott và người này lp tc cúp máy. Mt điu đáng nói khác là trong sut v vic, nhiu nhân viên ca nhà hàng tuy không tham gia tn công Ogbron nhưng cũng không gi cnh sát hay kim tra li thông tin.
V án này thu hút s chú ý ln ca dư lun vì s nghiêm trng và khó tin ca nó. Nhiu người không th hiu được ti sao Summers và Nix Jr. có th ngu ngc đến mc như vy và Thí nghim Milgram thường xuyên được gii truyn thông vin dn đ bình lun v v vic. Sau mt thi gian dài điu tra, xét x, Nix Jr. lãnh 6 năm tù giam vào năm 2006, còn Summers b McDonalds sa thi vì phi chu 1 năm qun chế. Nn nhân Ogborn b sang chn tâm lý nng n, phi tri qua mt thi gian dài tr liu và t b kế hoch vào đi hc.
Đến năm 2007, c Ogborn và Summers đu đâm đơn kin đòi McDonalds bi thường vì thiếu trách nhim và không cnh báo cho nhân viên v nhng v la đo đã xy ra trước đó. Sau mt lot phiên tòa ri kháng cáo, McDonalds đng ý bi thường cho Ogbron 1,1 triu USD còn Summers không nhn được đng nào, theo The Courier-Journal.
Trong khi đó, đến nay th phm chính vn đang ngoài vòng pháp lut và gii điu tra thm chí còn chưa xác đnh được hn là ai. Sau v 2004, cnh sát có bt gi mt người tên David Richard Stewart nhưng ông này được tòa tha bng vì thiếu bng chng.
S tm phào ca cái ác
Lâu nay, Thí nghim Milgram thường được gn vi khái nim S tm phào ca cái ác (The banality of evil) ca n triết gia Hannah Arendt (1906 - 1974, mt trong nhng trí thc gc Do Thái ni tiếng nht thế gii) đưa ra năm 1963. T quá trình theo dõi phiên tòa xét x Adolf Eichmann, mt trong nhng kiến trúc sư ca cuc dit chng người Do Thái trong Thế chiến 2, Arendt lp lun rng Eichmann và nhiu thành viên quc xã khác không phi là nhng tên sát nhân khát máu, bnh hon như chúng ta vn c tin. Thay vào đó, h là nhng người bình thường, không có chút trc trc tâm lý nào.
Bn thân Eichmann, k mnh danh là Tên đ t ca châu Âu, không thù ghét người Do Thái. Hn cho rng nhng ti ác ghê rn đã gây ra đơn gin là làm tt công vic ca mình theo s đng tình ca cp trên, nhà nước, xã hi và pháp lut Đc quc xã.
T đó, Arendt kết lun trong sách Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil (tm dch: Eichmann Jerusalem - Báo cáo v s tm phào ca cái ác) rng cái ác không phi th gì đó ghê gm, cao xa. Nó tn ti trong mi con người và có th tri dy khi điu kin cho phép mà bn thân chúng ta cũng không nhn ra.
Dù gây rt nhiu tranh cãi nhưng đến nay tác phm này vn được xem là mt ct tr trong lĩnh vc triết hc chính tr và đo đc hc. Nhng người ng h cho rng khái nim ca Arendt có th gii thích cho nhng thm kch ln nht trong lch s nhân loi và mang ý nghĩa cnh báo sâu sc. Như nhân vt Giáo sư Milgram nói trong phim Experimenter: “Chúng ta đu là nhng con ri và có l nhìn ra được si dây là bước đu tiên đ đi đến t do.
Trng Kha


Nhận xét

Bài đăng phổ biến từ blog này

Đặc khu kinh tế cần có đánh giá môi trường chiến lược toàn diện

Thủy điện 7 – Những bất cập và lợi ích nhóm

Rượu lược vàng chữa nhiệt miệng hiệu nghiệm